منطقه آزاد ارس
منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس در استان آذربایجان شرقی شهرستان جلفا و شمال غرب ایران واقع شده‌است. بنا بر ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد ایران، منطقه آزاد ارس، پس از منطقه آزاد کیش، دومین منطقه آزاد توسعه یافته و در حال رشد کشور است.
این منطقه که در مجاورت دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار گرفته، دارای وسعت ۵۱٬۰۰۰ هکتار است. منطقهٔ آزاد ارس در ۱۳۷ کیلومتری شهر تبریز -که یکی از قطب‌های عمدهٔ دانشگاهی و صنعتی ایران است- قرار داشته و با شهر تهران نیز ۷۶۱ کیلومتر فاصله دارد. راه های دسترسی به این منطقه تجاری از روش های زیر می باشد:
ماشین شخصی
فاصله تبریز تا جلفا 136 کیلومتر است که طی تقریبا یک ساعت و چهل و پنج دقیقه به طول می‌کشد. این مسیر از صوفیان و مرند می‌گذرد و کوتاهترین مسیر میباشد. مسیر دیگری که میتوان از آن تردد نمود و بخاطر مناظر جاده ای اغلب پذیرای گردشگران است تبریز – کلیبر – جلفا میباشد. طول این مسیر نسبت به مسیر قبلی تقریبا دو برابر بیشتر است اما مناظر کوهستانی و جنگلی سر راه انتظار شما را خواهد کشید بخصوص هنگامی که از جاده قدیمی آن عبور کنید.
اتوبوس
اتوبوس های ترمینال غرب تهران هر روزه به مقصد جلفا در حال خدمات دهی به مسافرین هستند و از طرفی اگر موفق نشوید بطور مستقیم به شهر جلفا برسید می توانید از طریق ترمینال تبریز سوار اتوبوس‌های هادیشهر شوید. مسافت هادیشهر به جلفا 15 کیلومتر می باشد.
قطار
جهت مسافرت به شهر جلفا خوب است بدانید قطارهای تبریز همه روزه در دو نوبت و راس ساعت‌های 8:15 و 8:45 به مقصد جلفا حرکت کرده و زمان برگشت آن نیز راس ساعت‌های ۱۹ و 19:45 از ایستگاه جلفا عنوان شده است . مدت زمان سیر این قطار حدود ۲ ساعت و ۴۵ دقیقه میباشد.اگر هم از تهران و دیگر نقاط کشور قصد مسافرت دارید زمان رسیدن شما به جلفا حداقل 17 ساعت به درازا خواهد کشید.
هواپیما
فرودگاه تبریز نزدیک ترین فرودگاه به شهر جلفا میباشد و می‌توانید از آنجا از طریق زمینی در مدت زمانی کمتر از یک ساعت و نیم در جلفا باشید.
امکان دیدنی منطقه آزاد ارس جلفا
کاروانسرای خواجه نظر
در ۵ کیلومتری غرب جلفا در کنار پاسگاه مرزی عباسی، کاروانسرای خواجه نظر قرار گرفته‌است که یکی از ۹۹۹ بنایی است که شاه عباس صفوی برای آسایش و امنیت کاروانها و مردم احداث کرده‌است.
کلیسای سنت استپانوس
کلیسای سنت استپانوس، در ۱۷ کیلومتری غرب جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رود ارس، در محلی به نام قزل وانک واقع شده و به عنوان دومین کلیسای مهم ارامنه ایران پس از قره کلیسا مطرح است. تاریخ بنای این کلیسا به سده نهم میلادی می‌رسد. این کلیسا، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.
حمام جلفا
در میان بناهای تاریخی جلفا تنها بنایی که پایبندی شدیدی به اصول و هنجارهای معماری ایرانی دارد حمام تاریخی جلفا میباشد.در مورد تاریخ دقیق ساخت و معماری این بنای ارزشمند سندی در دست نیست ولی با توجه به شیوه های معماری بنا میتوان آن را به دوره قاجاری نسبت داد، برخی از محققان این حمام را همانند حمام قره ضیاالدین و حمام کردشت از مستحدثات عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه قاجار میدانند ولی سندی شاهد بر این مدعا وجود ندارد.
در هر حال معماری و نحوه بنای حمام؛ تحلیل فرمی و فضای داخلی حمام نشانگر قدمتی افزون بر صدساله این بنااست.
این حمام در سر راه تبریز به جلفا در نقطه ای که کاروانها جهت کسب آمادگی برای عبور از رودخانه ارس توقف میکردند احداث گشته و بیشتر مورد استفاده تجار،بازرگانان و مردم ساکن شهر و کارمندان و کارگران گمرک و نظامیان بوده است.
البته گنبد بخش مرکزی این حمام در یک دوره تاریخی پس ار روزگار احداث از نو بنا شده است و بعدها به مرور زمان ستون های دیگری نیز از ملات و سنگ لاشه بر ستون های اصلی افزوده اند. آب این حمام از طریق کاریزی تهیه میشد که از طرف روستای شجاع می آمد و سوخت عمده آن هیزم بود.
نمازخانه چوپان
این نمازخانه، در ۱۰ کیلومتری غرب جلفا در میان کوه‌های سربی سرخ رنگ قرار گرفته‌است و تاریخ احداث آن را ۱۵۱۸ میلادی گفته‌اند. برخی مردم محلی به این بنا «کلیسای چوپان» هم می‌گویند.
پل ضیاء الملک
پل ضیاء الملک، در ۶ کیلومتری غرب جلفا در کنار پاسگاه مرزی عباسی قرار گرفته‌است. این پل قبل از میلاد و در زمان اورارتوها بنا شده و بعدها توسط ضیاءالملک نخجوانی مرمت گردیده‌است. ارتفاع پل‌های برج ۲۰ و عمق آن در ۱۰ متر بوده و قطر آن به ۶٫۵ متر می‌رسد.
رود ارس
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این منطقه، رود ارس است که در زبان محلی به آن «آراز» گفته می‌شود. این رود از کوه‌های بینگول در ترکیه سرچشمه می‌گیرد. طبیعت سبز، جزیره‌ها، پرنده‌ها و کوه‌های سبز و سر به فلک کشیدهٔ اطراف رود ارس، بر جاذبهٔ آن برای گردشگران افزوده‌است. این رودخانه در نواز مرزی شمال‌غرب کشور واقع شده‌است.
آبشار آسیاب خرابه
در ۳۰ کیلومتری شرق جلفا، آبشار آسیاب‌خرابه واقع شده‌است که ارتفاعی بیش از ۳۰ متر داشته و یک غار آهکی با طاقدیس ها و ناودیس هایی در آن شکل گرفته که بر اثر ممارست در دل سنگ ایجاد شده‌است. درون این آبشار، بقایای یک آسیاب آبی متعلق به دوران قاجار هم وجود دارد که نام این آبشار را از آن برداشته‌اند.
آتش‌فشان کیامکی
کوه کیامکی در ۱۰ کیلومتری جنوب جلفا به ارتفاع ۳٬۳۴۷ متر واقع شده‌است. این کوه یک آتش‌فشان خاموش است که اکنون پناهگاه حیوانات وحشی بسیاری از جمله یوزپلنگ، گوزن و بز وحشی است. کوه کیامکی در تمام ایام سال میزبان کوه‌نوردان و علاقه‌مندان طبیعت است.
در همین سرزمین «پناه‌گاه‌های حیات وحش کیامکی» و «منطقه حفاظت شده ارسباران» زیستگاه گونه‌های جانوری مانند آهو، مارال، قوچ و میش ارمنی و بز، پلنگ، خرس قهوه‌ای و گونه‌هایی از پرندگان مانند سیاه خروس، کبک، عقاب طلایی، اردک، حواصیل، قار، بوتیمار، قرقاول، طرلان، بالابان و پوشش گیاهی افرا، نسترن، بید، زرشک، گردو و گیاهان مرتعی و دارویی است.
سد خداآفرین
در مسیر رود ارس، سه سد بزرگ احداث شده‌است که عبارتند از سد ارس، سد خداآفرین و سد میل‌مغان که از میان آن‌ها، خداآفرین بزرگ‌تر بوده و امکان ماهی‌گیری و قایقرانی در آن وجود دارد.
ژئوپارک ارس
ژئوپارک ارس با مساحت 1670 کیلومتر مربع در استان آذربایجان شرقی واقع شده است و قلمرو آن تمامی محدوده شهرستان جلفا را پوشش می دهد. این محدوده به علت طبیعت کوهستانی و وجود انواع مختلفی از سنگ‌های رسوبی و آذرین، تنوع ساختارهای تکتونیکی و تنوع پدیده‌های زمین‌شناختی از جذابیت‌های زمین‌گردشگری مناسبی برخوردار است.
در این منطقه پدیده‌های بی‌بدیل زمین‌شناختی از جمله مرز پرمو- تریاس در گوی دره به چشم می‌خورد که ارزش و اهمیت بین المللی دارد. در کنار جاذبه‌های زمین‌شناختی،جاذبه‌های تاریخی- فرهنگی مانند کلیسای سنت استپانوس که به دلیل قدمت، اهمیت مذهبی و شیوه معماری منحصر به‌فرد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است نیز در این ژئوپارک وجود دارند که ارزش افزوده‌ای برای آن به شمار می‌روند. قرار گرفتن شهر جلفا در مسیر جاده تاریخی ابریشم، این ژئوپارک را در زنجیره ژئوپارک‌هایی که به نحوی با این جاده در ارتباط هستند مطرح خواهد نمود. فرهنگ غنی و کهن و آداب و رسوم خاص ساکنین این ژئوپارک نیز بسیار جذاب است.
رودخانه مرزی ارس نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن و شهرهای مسیر داشته و تاثیرات جغرافیایی و اقیلمی آن بر منطقه کاملا مشهود است. تنوع اقلیم و پوشش گیاهی در این منطقه بسیار قابل توجه است؛ در حالی که دره رودخانه ارس پوشیده از درختان نیمه گرمسیری است اراضی نواحی غربی و میانی آن پوشش استپ دارد و در دامنه کوهستان‌های شرقی، جنگل‌های متراکم و انبوه ارسباران دیده می‌شود. میزان تنوع حیات جانوری در این منطقه بالا است؛ وجود جانوران در خطر انقراض مانند سیاه خروس، مرال، قوچ ارمنی و پلنگ اهمیت حفاظت از این گونه‌ها را دو چندان کرده است.
منطقه حفاظت شده ارسباران
این منطقه در ناحیه شمال غربی شهرستان کلیبر واقع گردیده است. این منطقه پوشیده از جنگل ، استیپ و سایر پوشش های گیاهی است. این محدوده از شمال به اصلاندوز و از جنوب به شهرستان ورزقان و کلیبر و از غرب به جلفا منتهی می شود.منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 72 هزار هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در شهرستان کلیبرواقع شده وبه عنوان مکان ذخیره ی بیوسفردریونسکو به ثبت رسیده است و از ارزشهای خاص گیاهی و جانوری برخوردار بوده و جاذبه گردشگری طبیعی ، تفریحی و آموزشی ویژه ای دارد.